Thuốc điều trị các bệnh nhiễm ngoài da thường gặp

Bệnh ghẻ ngứa

Nguyên nhân và triệu chứng

Bệnh không gây nguy hiểm trầm trọng nếu người mắc biết giữ gìn vệ sinh, chỉ gây sự khó chịu do ngứa ngáy hay tạo tâm lý xấu hổ vì lý do thẩm mỹ. Tuy nhiên, trước đây đã có trường hợp bệnh nhân ngộ độc phải vào bệnh viện cấp cứu vì dùng “thuốc rầy”, thậm chí dùng cả “thuốc súng” để xức ghẻ! Bệnh ghẻ ngứa không phải do gan yếu sinh ra phong độc làm ngứa ngáy như một số người lầm tưởng, mà do một loại ký sinh trùng có tên khoa học là Scarcoptes scabiei hominis gây ra, ta thường gọi là con “cái ghẻ”. Cái ghẻ hình tròn, đường kính khoảng 1/4mm, mắt tinh có thể nhìn thấy được. Qua kính hiển vi, trông nó giống con rùa có 8 chân. Tổn thương đặc hiệu của ghẻ ngứa là các luồng ghẻ và mụn nước thường định vị ở kẽ ngón tay, lòng bàn tay, phần dưới bụng, háng, dưới bàn tọa, kẽ hậu môn, bộ phận sinh dục, không bao giờ xuất hiện ở đầu, cổ. Triệu chứng chính là ngứa, nhất là về ban đêm khi đắp chăn ấm để ngủ (do cơ thể ấm, con áci ghẻ hoạt động mạnh làm cho ngứa nhiều). Lúc đầu chỉ ngứa một hai chỗ, sau đó lan khắp người (trừ mặt và lưng). Nên lưu ý, tình trạng ngứa này có thể lây lan cho cả nhà hay tập thể. Người bệnh bị ngứa, gãi nhiều gây nhiễm khuẩn thứ phát (mưng mủ) hoặc bị viêm da, chàm hóa; Thậm chí do gãi nhiều hay bôi thuốc bừa bãi còn sinh ra tổ đỉa. Đã có trường hợp bệnh nhân ngứa và nổi mụn khắp người, đám mụn lở loét, viêm nhiễm mưng mủ. Người bệnh cứ tưởng bị một bệnh dị ứng ngoài da nào đó và tìm cách chữa trị đủ cách nhưng không hết, cuối cùng mới phát hiện chỉ bị ghẻ ngứa bị bội nhiễm và chàm hóa.

Hiện nay, bệnh ghẻ ngứa được xem là một trong hơn 22 bệnh lây qua đường tình dục. Thường trong gia đình một người bị sẽ lây cho nhiều người khác. Riêng đối với nam giới thương tổn ở bộ phận sinh dục thường là những sẩn mủ hay sẩn đóng mày, khiến người bệnh dễn nhhận lầm là đã bị một bệnh hoa liễu nào khác (nếu chẩn đoán sai sẽ dẫn đến điều trị sai, tốn kém nhiều mà vẫn không hết bệnh).

Điều trị

Muốn trị dứt bệnh ghẻ ngứa, phải dùng thuốc có tác dụng diệt con cái ghẻ và xức thuốc đúng cách.

Thuốc thường có dạng kem, dung dịch, thuốc mỡ và chứa một trong những hoạt chất sau:

- Lưu huỳnh, trước đây có sử dụng thuốc mỡ lưu huỳnh hoặc dung dịch Polysulfur calcium, nhưng nay ít dùng vì có mùi hôi diêm sinh gây khó chịu cho người bôi thuốc.

- Benzyl benzoat (biệt dược Ascabiol).

- D.E.P (tức Dietyl phtalat): dùng dạng thuốc mỡ.

- Gamma hexaclorocyclohexan: (Lindana Crème, Elénol, Scabecid).

- Crotamiton 10% (Eurax): có thêm tác dụng chống ngứa.

Muốn chữa dứt bệnh ghẻ ngứa, cần thực hiện các nguyên tắc sau:

- Tắm sạch (nên xát mạnh xà phòng vào nốt ghẻ và rửa sạch), sau đó lau khô trước khi bôi thuốc. Tốt nhất là bôi thuốc vào buổi tối trước khi đi ngủ.

- Phải chuẩn bị sẵn một bộ quần áo đã được giặt thật sạch (đã nhúng nước sôi, ủi nóng hoặc phơi qua một, hai nắng để thay). Mùng, màn, chiếu, gối nên giặt tẩy, phơi nắng (để diệt con cái ghẻ và trứng rơi rớt, có thể gây bệnh trở lại hoặc lây lan).

- Phải để thuốc tiếp xúc đủ thời gian. Đa số các thuốc được yêu cầu để tiếp xúc 24 giờ đối với người lớn, 12 giờ đối với trẻ em và phụ nữ mang thai. Sau đó, tắm rửa sạch sẽ lại bằng xà phòng. Có thể xức thuốc 2, 3 lần. Khi bị tái phát (sau 15 – 20 ngày do trứng sống sót nở), nên xức thuốc trở lại.

- Phải điều trị đồng thời cho tất cả mọi người trong gia đình, vì nếu để sót người bị bệnh, người khác sẽ bị tái nhiễm.

Xin nhắc lại, tuyệt đối không được dùng “thuốc trừ sâu rầy” để trị bệnh ghẻ ngứa!

Tóm lại, ghẻ ngứa là bệnh nhiễm ngoài da thường gặp do một loại ký sinh trùng gây ra. Việc điều trị thật ra không khó khăn, nhưng vì người bệnh không biết và không thực hiện đúng các nguyên tắc điều trị; Đặc biệt do không ý thức về việc phòng ngừa nên không thể chữa dứt được, bệnh cứ tái đi tái lại. Việc điều trị không dứt điểm hoặc bừa bãi sẽ dẫn đến các biến chứng như bị nhiễm trùng viêm da, chàm hóa khiến vấn đề chữa trị sau đó càng trở nên khó khăn.

Bệnh nhiễm vi nấm: lang ben, hắc lào

Muốn trị dứt bệnh ghẻ ngứa, phải dùng thuốc có tác dụng diệt con cái ghẻ, biết xức thuốc đúng cách cũng như thực hiện một số nguyên tắc vệ sinh để tránh sự tái nhiễm.

Một loại bệnh nhiễm ngoài da thường gặp nhưng không phải do ký sinh trùng mà do các loại vi nấm gây ra. Như tên gọi, vi nấm là loài nấm cực nhỏ, phải quan sát bằng kính hiển vi mới thấy các tế bào hạt men hoặc những sợi tơ của chúng. Cũng cần biết là rất nhiều kháng sinh sử dụng hiệu quả hiện nay đều được ly trích từ các loại vi nấm; Hay việc chế rượu bia, bánh mì cũng phải nhờ đến một loại vi nấm - gọi là vi nấm hạt men gây hiện tượng “lên men”. Nhưng bên cạnh khá nhiều vi nấm có ích, có đến khoảng 100 loại vi nấm gây bệnh cho người, từ các loại vi nấm ngoại biên, ngoài da (chỉ gây khó chịu) cho đến các loại vi nấm nội tạng có thể gây chết người (khá nhiều bệnh nhân AIDS đã tử vong do nhiễm bệnh vi nấm nội tạng).

Nước ta có khí hậu vừa nóng, vừa ẩm rất thích hợp cho sự phát triển của vi nấm. Vì vậy, số bệnh nhân nhiễm vi nấm ngoài da ở Việt Nam khá nhiều, xếp hàng thứ hai trong số những bệnh điều trị tại các cơ sở chuyên khoa da liễu, chỉ sau bệnh chàm (eczema). Nguyên nhân nhiễm vi nấm không chỉ do ăn ở kém vệ sinh mà còn do lạm dụng thuốc kháng sinh, lạm dụng thuốc corticoid dẫn đến nhiễm bệnh nấm “cơ hội” (do kháng sinh chỉ trị được vi khuẩn, còn thuốc corticoid làm giảm sự đề kháng nên các vi nấm có điều kiện tăng sinh).

Do các bệnh da nhiễm vi nấm có nhiều loại, nên bệnh nhân cần đến bác sĩ chuyên khoa da liễu để xác định chính xác bệnh mới có thể trị dứt điểm. Ở đây, chỉ xin đề cập đến việc sử dụng thuốc ngoài da trị hai loại nhiễm vi nấm thông thường rất hay gặp gọi là hắc lào (còn gọi là lác) và lang ben. Hắc lào là danh từ dân gian dùng để chỉ một bệnh vi nấm ngoài da với tổn thương là sẩn đỏ, ngứa, có bóng nước, lan rộng ra tạo thành hình vòng, thường xuất hiện ở vùng da bẹn, quanh thắt lưng, mông, nách, nếp dưới vú... Hắc lào gây ra do các vi nấm Trichophyton, Epidermophyton, Microsporum, Epidermophyton, Microsporum. Còn lang ben là do nhiễm Mallassezia furfur với mảng da bị nhiễm màu trắng hơi bong vẩy, nổi bật trên nền da màu nâu của mặt, cổ, cánh tay, ngực... khi đổ mồ hôi có thể gây ngứa.

Thuốc cổ điển dùng để trị hắc lào, lang ben là dung dịch cồn BSI (acid benzoic + acid salicylic + Iod), Antimycose (acid benzoic + acid salicylic + acid boric), dung dịch ASA (Aspirin, natri salicylat). Hiện nay có nhiều thuốc dùng tại chỗ (tức thuốc dạng thoa) với các hoạt chất là dẫn chất imidazol rất có hiệu quả như: Miconazol (Daktarin), Ketoconazol (Nizonal), Econazol (Pévaryel), Jadid, Asterol, Selsun... Theo kinh nghiệm dân gian, để điều trị lang ben có thể dùng 20g củ riềng giã nát, ngâm trong 200ml dấm thanh, dùng để thoa. Còn đối với hắc lào có thể dùng 300g lá hoặc rễ cây kiến cò ngâm trong 100ml rượu 70⁰ khoảng một tuần, sau đó gạn lấy phần rượu dùng để làm thuốc thoa.

Cũng như điều trị bệnh ghẻ ngứa, việc điều trị hắc lào, lang ben cũng cần tuân thủ các nguyên tắc để tránh sự tái nhiễm và bảo đảm kết quả điều trị như:

- Điều trị liên tục (ngày bôi thuốc 2 – 3 lần) cho đến khi da lành, sau đó cần tiếp tục thoa ít nhất 2 tuần nữa để tránh tái phát. Nếu điều trị sau 4 tuần không có dấu hiệu cải thiện thì nên đi bác sĩ khám để được chẩn đoán kỹ hơn. Riêng với lang ben, bác sĩ sẽ chẩn đoán phân biệt với triệu chứng da của giang mai thời kỳ 2, bệnh bạch biến, bệnh Chloasma...

- Khi tổn thương quá rộng, bác sĩ có thể cho người bệnh dùng các thuốc uống để trị vi nấm như Griseofulvin, Ketoconazol...

- Kết hợp điều trị với giữ vệ sinh cá nhân, vệ sinh môi trường tốt (giống như phần đã đề cập điều trị bệnh ghẻ ngứa).

- Có thể phòng các bệnh nhiễm vi nấm ngoài da nói chung, trong đó có lang ben, hắc lào bằng cách: không dùng chung khăn lau, quần áo với người khác; Tránh gần gũi, chung đụng với thú nuôi trong nhà bị rụng lông bất thường.

TS. DS. Nguyễn Hữu Đức

Trường Đại học Y Dược TP. HCM

 (Trích Báo Sức khỏe & Đời sống)